शेतजमिनीशी संबंधित महत्त्वाची कागदपत्रे कोणती असावीत, याबाबत अनेक शेतकऱ्यांना पुरेशी माहिती नसते. त्यामुळे अनेकदा फसवणूक होण्याची शक्यता असते. जमिनीचा मालकी हक्क सिद्ध करण्यासाठी आणि भविष्यात कोणत्याही अडचणी टाळण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे आपल्या जवळ तयार ठेवणे गरजेचे आहे. चला जाणून घेऊया कोणती कागदपत्रे आवश्यक आहेत.
1. मालकी हक्काचे दस्तऐवज
जमिनीवर आपला हक्क सिद्ध करण्यासाठी मालकीचे मूळ दस्तऐवज आवश्यक आहेत. यामध्ये खालील कागदपत्रांचा समावेश होतो:
- खरेदीचा दस्त (रजिस्ट्री) – जर जमीन खरेदी केली असेल तर नोंदणी कागदपत्रे.
- बक्षीस पत्र (दानपञ) – जर जमीन वारशाने मिळाली असेल तर संबंधित दस्तऐवज.
- इतर मालकी हक्क कागदपत्रे – वारसाहक्काने मिळालेल्या जमिनींचे कागदपत्रे.
2. वारसाहक्काची नोंद (फेरफार नोंद)
आपली जमीन वारसाहक्काने प्राप्त झाल्यास, त्या जमिनीचे फेरफार उतारे (Mutation Record) आपल्या नावावर आहेत का, हे तपासणे आवश्यक आहे. तसेच, वारसांची संपूर्ण माहिती लिहून ठेवणे भविष्यात उपयुक्त ठरू शकते.
3. सातबारा उतारा (7/12 Extract)
सातबारा उतारा हा जमिनीचा सर्वात महत्त्वाचा दस्तऐवज मानला जातो. यात जमीनधारकाचे नाव, जमीन क्षेत्रफळ, पिकाची माहिती, तसेच कोणतेही कर्ज असल्यास त्याची नोंद असते. शेतकऱ्यांनी हा उतारा नियमितपणे तपासावा.
4. मोजणी नकाशे (Land Measurement Map)
शासकीय मोजणी झालेली असल्यास, त्या जमिनीचे मोजणी नकाशे आपल्या फाईलमध्ये ठेवावेत. यामुळे अतिक्रमण झाल्यास किंवा जमिनीच्या सीमांबाबत वाद उद्भवल्यास उपयोग होतो.
5. आठ अ उतारा (8A Extract)
हा उतारा जमिनीच्या खातेदारांची माहिती दर्शवतो. जमिनीचा शेतसारा भरल्यानंतर प्रत्येक वर्षी हा उतारा मिळवून ठेवणे आवश्यक आहे.
6. इतर हक्काची नोंद (Other Rights Record)
सातबारा उताऱ्यात इतर हक्कांची नोंद तपासणे महत्त्वाचे आहे. जर इतर कोणत्या व्यक्तींची हक्क नोंद असतील, तर त्यासंबंधित कागदपत्रे तयार ठेवावीत. बँकेच्या कर्जाची नोंद, सोसायटीकडून घेतलेले कर्ज यासंदर्भात असलेले दस्तऐवज जतन करावेत.
7. जमिनीसंबंधी महसूल पावत्या
शेतजमिनीवरील महसूल, घरपट्टी भरल्याच्या पावत्या आपल्या संग्रही ठेवल्यास भविष्यात मालकीचा दावा सिद्ध करताना उपयोग होतो.
8. जुने न्यायालयीन खटले
शेतजमिनीशी संबंधित कोणताही खटला चालू अथवा निकाली लागला असल्यास, त्याची सर्व कागदपत्रे जसे की, निकालपत्र, जबाबदाऱ्या, कोर्टाचे आदेश इत्यादी जतन करून ठेवावीत.
शेतकऱ्यांनी आपली शेतजमीन सुरक्षित राहावी आणि कोणत्याही कायदेशीर अडचणी येऊ नयेत म्हणून वरील सर्व महत्त्वाची कागदपत्रे व्यवस्थित एका फाईलमध्ये ठेऊन जपून ठेवावीत. कागदपत्रेच आपला कायदेशीर हक्क सिद्ध करू शकतात, त्यामुळे वेळेत ती संकलित करून ठेवणे अत्यावश्यक आहे.